3. D. L'article indéfini
Wikigram, çò qui ei?
Wikigram qu'ei un wiki on redigeishi e publiqui fichas de gramatica gascona. Aqueras fichas que son lo resultat de dotze ans d'estudi deu gascon a travèrs los autors qui l'empleguèn -qui l'emplegan uei lo dia enqüèra, per daubuns.
Dens las annadas 1990, qu'avoi l'escadença d'escotar a parlar locutors natius qui avèn sauvat ua mestria extraordinària de la lenga nosta: n'èran pas de 'queths a qui la vita en vila a miat a non pas guaire mei parlar gascon, e en consequéncia a parlar un gascon afranchimandit quan los ahiscan a parlar l'idiòma deu pèis. Que balhi las lors referéncias mei baish. Quan aví parlat dab eths, que notavi apuish çò d'interessant deu punt de vista gramaticau qui aví observat dens los lors dísers. Mes n'èra pas de bèra pausa arren qui podosse balhà'm ua vision completa de la gramatica de la lenga nosta.
A comptar de 2008, que m'atelèi a hargar un còrpus de tèxtes gascons; au dia de uei, que n'èi 8 000 paginas format A4. Que son batlèu tots tèxtes de la fin deu sègle XIXau e de la prumèra mieitat deu sègle XXau, per'mor que, de segur, la lenga nosta ne s'escrivó pas jamei autant que dens las annadas 1920 e 1930.
Mes n'aurí pas sabut estudiar convienentament la gramatica gascona se n'aví pas lejut abans de m'apotjar un sarròt de gramaticas occitanas, de l'Essai de syntaxe des parlers provençaux modernes de Ronjat a la Grammaire provençale deu CRÈO Provença, en passant, de segur, per la d'Alibèrt, las Questions de lenga de Chatbèrt, ua gramatica lemosina, ua niçarda, ua daufinesa... e tot prumèr las gramaticas gasconas qui an dejà esbosigat tan plan la tèrra qui volí cotivar: la de Lespy, los obratges de Boset, la gramatica de Horcada, la de Salas-Lostau e Viravent, la Gramatica aranesa d'Aitor Carrera, e la de Romieu e Bianchi. N'aurí pas hèit arren se n'avèn pas, prumèr que jo, descriut la màger partida, la quasi-totalitat deu contiengut d'aquestas fichas.
En tribalhant, qu'avoi tostemps en cap e sovent davant los uelhs aqueste passatge de Jan Boset, dens Reclams de Biarn e Gascougne (ami 1927), on explica l'importància de la gramatica dens la personalitat d'ua lenga:
Mei que los mots, çò qui caracteriza ua lenga, çò qui'u da la soa originalitat, qu’ei la soa gramatica, autament dit las fòrmas de qui dispòsa entà determinar lo genre, la pluralitat, la persona, lo temps, lo mòde, etc. (morfologia) e la faiçon de qui amassa los tèrmis entà representar los rapòrts de las ideas (sintaxi). Qu’ei per’mor d'aquerò sol qui lo basco e's demora tant a despart; e totun sus dètz mots bascos que n'i a plan au mens sèt o ueit, qui son estats emprontats adarron au latin, a l’espanhòu, au bearnés, au gascon e au francés. Çò qui impòrta de sauvar en ua lenga, qu’ei abans tot la gramatica ; pèrder un mot qu’ei domatge, mes pèrder ua règla qu’ei un domatge qui's multiplica per autant de còps qui ns’avem a servir deu rapòrt qui establiva aquera règla.
Qu'avoi lo gai de constatar que los autors de la gramatica daufinesa e son deu medish avís: Nous ne sommes pas des puristes invétérés et nous savons que toute langue vivante évolue (…) Toutefois nous préférons les emprunts purement lexicaux, qui sont d'ailleurs inévitables et même souvent souhaitables, aux emprunts qui touchent à des structures. (Alain Bouras et al., Petite grammaire de l'occitan dauphinois, IÈO Droma, 2002)
Qu'ei donc dab la consciéncia de l'importància de la gramatica entà la puretat e lo riquèr de la lenga nosta qui alargui aquestas fichas, en esperant aportar la mia contribucion, per shètra qui sia, a la perennizacion e la promocion de noste gascon.