3. G. Les temps surcomposés
Les temps surcomposés sont des temps composés que l'on forme en faisant précéder le participe passé de son auxiliaire conjugué à un temps composé. Ces temps s'emploient en gascon davantage qu'en français contemporain, mais moins que dans d'autres dialectes occitans, comme le provençal, où ils sont d'un usage fréquent; le gascon n'exploite pas toutes les possibilités qu'il y aurait de former des temps surcomposés à partir des différents temps composés des auxiliaires. En fait, on n'y trouve guère que le prétérit indéfini surcomposé et le plus-que-parfait surcomposé.
Le prétérit indéfini surcomposé
Paradigmes
Le prétérit indéfini surcomposé se forme à l'aide de l'auxiliaire conjugué au prétérit indéfini.
| CANTAR | BÀTER | BASTIR |
|---|---|---|
| èi avut cantat | èi avut batut | èi avut bastit |
| as avut cantat | as avut batut | as avut bastit |
| a avut cantat | a avut batut | a avut bastit |
| avem avut cantat | avem avut batut | avem avut bastit |
| avetz avut cantat | avetz avut batut | avetz avut bastit |
| an avut cantat | an avut batut | an avut bastit |
| ESTAR | VIÉNER | PARTIR |
|---|---|---|
| soi estat,-ada estat, -ada | soi estat, -ada viengut, -uda | soi estat, -ada partit, -ida |
| ès estat, -ada estat, -ada | ès estat, -ada viengut, -uda | ès estat, -ada partit, -ida |
| ei estat, -ada estat, -ada | ei estat, -ada viengut, -uda | ei estat, -ada partit, -ida |
| èm estats, -adas estats, -adas | èm estats, -adas vienguts, -udas | èm estats, -adas partits, -ida |
| ètz estats, -adas estats, -adas | ètz estats, -adas vienguts, -udas | ètz estats, -adas partits, -idas |
| son estats, -adas estats, -adas | son estats, -adas vienguts, -udas | son estats, -adas partits, -idas |
Emploi du prétérit indéfini surcomposé
- Le prétérit indéfini surcomposé indique un événement inhabituel, fortuit et mal situé dans le temps mais appartenant toujours à un passé révolu:
S’es estat vist que las sorcièras an profitat de çò que los pairs e mairs èran sortits... (Bladé)
I a Serenas dens la mar. Que n’i a tanben dens los arrius. Totara auratz la pròva que n’an avut vist deguens lo Gèrs. (Bladé)
*Mèma s’es estat vist que son caijudas a tropèths sur los juraires a grans còps de hissons, e que daubunsis en son mòrts miserablament. (Bladé)
Qu’an avut dit, ce’m sembla, que s’aimava lo gascon de tota son ama, cresèva pas guaire a sa survivença. (Saint-Bézard)
- Le gascon ne semble pas connaître l'emploi du prétérit indéfini surcomposé dans le cas où le français emploie volontiers le temps correspondant: "Dès que j'ai eu écrit la lettre , je l'ai envoyée." On dira plutôt: Un còp escriuta la letra...', Après aver escriut la letra...
Plus-que-parfait surcomposé
Paradigmes
| CANTAR | BÀTER | BASTIR |
|---|---|---|
| aví avut cantat | aví avut batut | aví avut bastit |
| avès avut cantat | avès avut batut | avès avut bastit |
| avè avut cantat | avè avut batut | avè avut bastit |
| avèm avut cantat | avèm avut batut | avèm avut bastit |
| avètz avut cantat | avètz avut batut | avètz avut bastit |
| avèn avut cantat | avèn avut batut | avèn avut bastit |
| ESTAR | VIÉNER | PARTIR |
|---|---|---|
| èri estat,-ada estat, -ada | èri estat, -ada viengut, -uda | èri estat, -ada partit, -ida |
| èras estat, -ada estat, -ada | èras estat, -ada viengut, -uda | èras estat, -ada partit, -ida |
| èra estat, -ada estat, -ada | èra estat, -ada viengut, -uda | èra estat, -ada partit, -ida |
| èram estats, -adas estats, -adas | èram estats, -adas vienguts, -udas | èram estats, -adas partits, -ida |
| èratz estats, -adas estats, -adas | èratz estats, -adas vienguts, -udas | èratz estats, -adas partits, -idas |
| èran estats, -adas estats, -adas | èran estats, -adas vienguts, -udas | èran estats, -adas partits, -idas |
Emploi du plus-que-parfait indéfini
Nous avons rencontrés un seule occurrence du plus-que-parfait indéfini:
Qu'ac aví sabut. (L2): "Je l'avais su." (La locutrice l'a su, dans un temps révolu; Qu'ac sabí signifierait qu'elle le savait au moment où elle parlait, malgré un oubli passager.)